Doprinos sektora poljoprivrede i agroindustrije rastu bruto domaćeg proizvoda (BDP) u Srbiji tokom tranzicionog perioda od 2001. do 2023. godine bio je minimalan. U prosečnom rastu BDP-a od 3,2%, doprinos poljoprivrede iznosio je samo 0,11 procentnih poena, dok je agroindustrija doprinela sa 0,08 p.p. Prosečno učešće poljoprivrede u BDP-u iznosilo je 6,21%, a agroindustrije 3,8%, prema izveštaju Republičkog zavoda za statistiku (RZS).
Iako Srbija, zajedno sa Rumunijom, ima najveće učešće ovog sektora u rastu BDP-a u 2023. godini (4% i 3% od svih tranzicionih država), vrednost poljoprivredne proizvodnje u Srbiji ostaje dvostruko niža, a poljoprivrednih usluga čak četiri puta niža nego u Danskoj. Ovi podaci ukazuju na ozbiljne izazove sa kojima se suočava srpska poljoprivreda.
Rezultati popisa poljoprivrede i stanovništva pokazali su da su nepovoljni demografski trendovi u ruralnim područjima značajno uticali na strukturne promene u ovom sektoru. Pad stanovništva u ruralnim naseljima bio je dvostruko brži od opšteg pada stanovništva, uz trend smanjenja broja članova po domaćinstvu. Takođe, demografsko starenje i nepovoljna obrazovna struktura predstavljaju ozbiljne izazove, s obzirom na to da je samo svaki deseti stanovnik na ruralnom području imao tercijarno obrazovanje.
Strukturna analiza rezultata popisa poljoprivrede iz 2012. i 2023. ukazuje na brojne nepovoljne trendove u korišćenju poljoprivrednog zemljišta i broju gazdinstava. Iako je fragmentacija poseda zaustavljena, broj gazdinstava koja ostvaruju isključive prihode od poljoprivrede opada, kao i broj stanovnika angažovanih u poljoprivredi. U 2012. godini svaki peti stanovnik bio je angažovan u poljoprivrednim aktivnostima, dok je 2023. godine taj broj smanjen na svakog šestog.
Analiza RZS-a za period 2002–2022. pokazuje da je pad stanovništva u ruralnim naseljima bio 22,8%, dok je ukupno stanovništvo Srbije smanjeno za 11,3%. U poslednjoj deceniji proces demografskog pražnjenja ruralnog područja se intenzivirao, sa padom od 13,3% na seoskom području, dok je gradsko stanovništvo smanjeno za 3,5%.
U istom periodu, broj zaposlenih u Srbiji povećan je za 26,5%, sa 2,14 miliona na 2,71 miliona, dok je broj nezaposlenih smanjen za 57,8%. Na ruralnom području zaposlenost je povećana za 7,2%, dok je broj nezaposlenih smanjen za 56%. Ovi podaci ukazuju na pozitivne trendove u zapošljavanju, ali i dalje postoje značajne razlike između urbanih i ruralnih područja.
Prema podacima RZS-a, raspoloživo poljoprivredno zemljište smanjeno je za 26,2% u poslednjoj deceniji, dok je korišćeno poljoprivredno zemljište smanjeno za 5,2%. U strukturi korišćenog zemljišta, učešće oranja i baštenskih površina poraslo je, dok je evidentan pad površina livada i pašnjaka.
Na osnovu rezultata popisa poljoprivrede u 2023. godini, registrovano je 506,3 hiljada porodičnih poljoprivrednih gazdinstava, uz 1,13 miliona lica angažovanih na poljoprivrednim poslovima. U poređenju sa 2012. godinom, primetan je pad broja gazdinstava, kao i smanjenje broja angažovanih u poljoprivredi.
U periodu od 2012. do 2023. godine, broj poljoprivrednih gazdinstava smanjen je za 20%, odnosno za 123 hiljade. Dominantna grupa gazdinstava po veličini poseda su ona sa 2-10 hektara, iako je ova grupa takođe smanjila svoj broj.
U zaključku, srpski sektor poljoprivrede suočava se sa brojnim izazovima, uključujući demografske promene, smanjenje broja gazdinstava i zemljišta, kao i nedovoljnu produktivnost. Ovi faktori utiču na sposobnost sektora da doprinosi ekonomskom rastu u zemlji. Potrebne su strategije za revitalizaciju ovog sektora kako bi se unapredila situacija i obezbedila održiva budućnost poljoprivrede u Srbiji.
