Manastir Gradac na Ibru: Tajne i lepote srpske zadužbine
Manastir Gradac danas je ženski manastir, zadužbina kraljice Jelene Anžujske koju su gradili i oslikali najbolji građevinari i slikari svog doba. Smješten na padinama planine Golije, udaljen 20 kilometara od Raške, manastir je sagrađen krajem 13. veka i danas čini sestrinstvo na čijem čelu je igumanija Nina Đurđević. Manastir je opusteo nakon propasti srednjovekovne srpske države, ali je obnovljen krajem 16. veka te ponovo oživeo 1989. godine, da bi postao ženski manastir 1997. godine.
Iako godina gradnje tačno nije poznata, pretpostavlja se da je manastir sagrađen pred kraj 13. veka. Glavna crkva posvećena je prazniku Blagoveštenja Presvete Bogorodice, dok je kapela posvećena Svetom Nikoli podignuta iznad manastira za monahe koji su učestvovali u gradnji crkve. Manastir je imao burnu istoriju, krov mu je odnešen, a grobnica kraljice Jelene Anžujske otvorena je da bi se telo prebacilo u sarkofag, koji je potom nestao kad su monasi bežali pred turskom vojskom.
Arhitektura manastira predstavlja spoj gotičkog, romaničkog i srpsko-vizantijskog stila. Uticaji ovih stilova vidljivi su u ornamentima i prelomljenim lukovima na glavnoj crkvi koja pripada raškom stilu srpske arhitekture. Posebno zanimljiva je crna linija nalik pukotini, koja je ostavljena tokom obnove kako bi se razlikovalo originalno od restauriranog dela. Glavna crkva je jednobrodna sa kupolom iznad, a uz nju su dve kapele i četiri portala.
Ikone i freske manastira su delimično očuvane, a posebna pažnja posvećuje se njihovoj izradi. Monahinje su završile umetničke fakultete i organizuju izložbe u kojima prikazuju dela iz ikonopisačke radionice. Originalni ikonostas iz vremena gradnje manastira i danas je sačuvan u manastiru.
U blizini manastira nalazi se crkva Stara Pavlica u selu Pavlica, koja predstavlja ostatak manastira iz 9. veka. Crkva je posvećena apostolu Pavlu i jedinstvena je u srpskoj srednjovekovnoj arhitekturi. Njen deo je uništen tokom izgradnje železnice, ali je ostatak i danas impresivan.
Putovanje do manastira može trajati tri sata laganim hodom prateći kristalno bistru Brvenicu, ili brže automobilom. Područje oko manastira i planine Golije pruža priliku za uživanje u nedirnutoj prirodi, kao što je biosferski park Golija, dom surih orlova. Manastir Gradac na Ibru čuva bogatu istoriju i lepotu srpske srednjovekovne arhitekture, čekajući da bude otkriven i istražen iznova.
