Herceg Novi je poznat kao grad sunca, stepenica i mimoza, ali takođe i kao grad zadužbina. Ove zadužbine su deo istorije i kulture ovog područja, pri čemu neke od njih i dalje funkcionišu, dok su druge zapuštene ili u ruševinama. Jedan od takvih objekata je nekadašnja zgrada Srpske pomorske zakladne škole u naselju Srbina, koja je u planu za obnovu.
Stevan Katić, predsednik Opštine Herceg Novi, izjavio je da je idejni projekat obnove zgrade završen, a glavni projekat je skoro gotov. Nakon što projektant preda završeni projekat, sledi raspisivanje tendera i izbor izvođača radova. Sredstva za projektovanje i izvođenje radova planirana su budžetom države još 2022. godine. Opština se već nekoliko godina trudi da pokrene priču o zadužbinama u Herceg Novom, a posebno su naglašavali potrebu za obnovom zadužbine u Srbini.
Srpska pomorska zakladna škola osnovana je 1858. godine, objedinjavanjem ostavština Jovana Boškovića, Đura Đurovića i Jevrosime Vladislavić Laketić. Ovi znameniti donatori imali su viziju da u Herceg Novom izgrade školu jezika i pomorstva. Škola je postala jedna od najstarijih nacionalnih pomorskih škola na istočnoj obali Jadrana. Prvi upravitelj škole bio je kapetan Mato Mrša, a među predavačima su se nalazili značajni učitelji poput Sime Matavulja i Tome Krstova Popovića. U školi su se obrazovali učenici pravoslavne i rimokatoličke veroispovesti, a nastava se odvijala na srpskom jeziku čak i tokom austrougarske vladavine.
Nažalost, pomorski odsek je ugašen 1837. godine, a tokom između dva svetska rata, škola je transformisana u Državnu nižu srednju školu. Opština Herceg Novi je 1932. godine, koristeći sredstva od prodaje kuća u Trstu, proširila i nadogradila zgradu zadužbine. Međutim, nakon Drugog svetskog rata pa do zemljotresa 1979. godine, u zgradi je radila Osnovna škola „Milan Vuković“. Nakon zemljotresa, zgrada je započela proces propadanja, a danas je prekrivena šibljem, bez prozora, vrata i krova.
Iako su prošle decenije propadanja, nada za obnovu zgrade i dalje postoji. Iako rokovi za završetak radova nisu presudni, važnija je odgovornost nadležnih u gradu da se zadužbine, koje su odigrale značajnu ulogu u razvoju obrazovanja i kulture Herceg Novog, ponovo revitalizuju. Mnoge zadužbine čekaju svoju obnovu i rekonstrukciju, a njihova uloga u prošlosti je bila ključna za kulturni i obrazovni napredak.
U istoriji Herceg Novog, zadužbine imaju poseban značaj. Još od 18. veka, znameniti Novljani su testamentom ostavljali deo svoje imovine gradu, što je doprinelo razvoju zadužbinarstva. Grad je, po broju zadužbina u odnosu na broj stanovnika, stajao rame uz rame sa Beogradom, koji je bio najbogatiji zadužbinama u nekadašnjoj Jugoslaviji. Nažalost, pored bogate tradicije, prisutni su i nemar i nebriga onih koji su odgovorni za upravljanje ovim zadužbinama.
Iako postoje divni primeri, poput Gradskog muzeja „Mirko Komnenović“ i nekolicine školskih zgrada, mnoge zadužbine su zapostavljene. Zadužbina Duković, koja je namenjena studentima „lepih umetnosti“, delimično je uređena, ali je njen enterijer ostao nedovršen. Ova situacija naglašava potrebu za odgovornim pristupom upravljanju zadužbinama i očuvanju njihovog kulturnog nasleđa.
Herceg Novi, kao grad bogate istorije i tradicije, zaslužuje obnovu svojih zadužbina, kako bi se očuvala sećanja na značajne ličnosti i događaje iz prošlosti. Obnova zgrade Srpske pomorske zakladne škole u Srbini predstavlja prvi korak ka revitalizaciji ovog važnog dela kulturne baštine.
