BEOGRAD – Na sutrašnji dan, 22. februara, obeležava se 90 godina od rođenja Danila Kiša, jednog od najvažnijih pisaca srpske i svetske književnosti. Rođen u Subotici, Kiš je odrastao u složenom kulturnom i istorijskom kontekstu koji će oblikovati njegov književni rad. Njegov otac, Eduard Kiš, bio je mađarski Jevrejin, dok je majka Milica Dragićević potekla iz Crne Gore, sa Cetinja.
Kišovo detinjstvo obeleženo je strahotama Drugog svetskog rata, što će kasnije postati centralna tema u njegovom delu. Nakon rata, preselio se na Cetinje gde je završio gimnaziju, a potom se obrazovao u Beogradu, gde je postao prvi diplomirani student Svetske književnosti.
Njegova književna karijera započela je kao pesnik, ali je ubrzo prešao na prozu, stvarajući kratke priče, novele i romane. Prvi značajniji radovi objavljeni su 1962. godine, kada su se u jednom izdanju pojavili kratki romani „Mansarda“ i „Psalam 44“. Ovi radovi označavaju početak Kišove „porodične“ teme, koja postaje jedan od najvažnijih aspekata njegovog stvaralaštva.
Kišovi romani „Bašta, pepeo“ (1965) i „Peščanik“ (1972), zajedno s knjigom kratkih priča „Rani jadi“ (1970), istražuju misteriju detinjstva u kontekstu užasa logorskog sveta Drugog svetskog rata. Njegovi likovi, suočeni s brutalnošću istorije, nastoje da očuvaju tragove svoje porodične istorije i identiteta.
U romanu „Grobnica za Borisa Davidoviča“ (1976) i „Enciklopediji mrtvih“ (1983), Kiš se bavi temama stalinističkih procesa i čistki, pružajući duboku analizu ljudske sudbine u okviru političkih represija. Ove knjige zajedno sa njegovim radovima oslikavaju složenu sliku epohe druge polovine XX veka.
Osim proze, Kiš je pisao i autopoetičke eseje, koji nude dragocena svedočanstva o njegovom životu i književnom delu. Njegov autopoetički opus smatra se jednim od najvažnijih u srpskoj književnosti, a posebno se izdvaja knjiga „Čas anatomije“ (1978), koja se bavi pitanjima umetnosti i književnosti.
Kiš je takođe pisao drame i filmske scenarije, kao i prevodio dela s francuskog, mađarskog i ruskog jezika. Njegovi radovi prevedeni su na mnoge svetske jezike, a njegovo ime se nalazi u izdanjima uglednih svetskih izdavača.
Za svoje književno stvaralaštvo, Kiš je dobio brojne nagrade, uključujući NIN-ovu nagradu za roman godine za „Peščanik“, Goranovu nagradu za „Grobnicu za Borisa Davidoviča“, kao i više međunarodnih priznanja. Izabran je za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti 1988. godine.
Kišova dela ostavljaju snažan utisak na čitaoce i kritičare, a njegov književni glas nastavlja da privlači nove generacije. Kako je Kiš jednom napisao, „Pišem, dakle, jer sam nezadovoljan sobom i svetom“, naglašavajući ulogu umetnosti u izražavanju ličnog i kolektivnog nezadovoljstva.
Izdavačka kuća „Arhipelag“ je ekskluzivni izdavač Kišovih dela za Srbiju, Hrvatsku i Bosnu i Hercegovinu, i do sada je objavila deset knjiga koje obuhvataju romane, priče, poeziju, drame i filmske scenarije, kao i tri toma Kišovih poetičkih spisa.
Mirjana Miočinović, koja je radila na očuvanju Kišove književne zaostavštine, takođe je priredila knjigu „Danila Kiša Iz prepiske“, koja se pojavila u dva izdanja. Ova izdanja nastoje da prikažu ne samo Kišov književni rad, već i njegov doprinos umetnosti i kulturi kroz decenije.
Danilo Kiš ostaje istaknuto ime u srpskoj književnosti, a njegovo stvaralaštvo podseća na snagu reči i važnost književnosti u razumevanju ljudske sudbine. Njegova dela i dalje inspirišu i privlače pažnju, čime se osigurava da će Kiš ostati relevantan i u budućnosti.
