U doba u kojem hiljadama vrsta prijeti rizik od istrebljenja, naučnici su osmislili radikalno rješenje: izgradnju trezora sa svim uzorcima DNK najvažnijih ugroženih stvorenja i to na Mjesecu.
Međunarodni tim stručnjaka tvrdi da prijetnje klimatskih promjena i gubitka staništa nadmašuju sposobnost čovječanstva da zaštiti divlji svijet i zahtijevaju hitnu akciju.
Biorepozitorijum sačuvanih ćelija zajedno sa DNK mogao bi se koristiti za poticanje biološke raznolikosti u manjim populacijama ugroženih vrsta ili za kloniranje i stvaranje novih jedinki u slučaju najgoreg scenarija – njihovog potpunog istrebljenja.
Izgradnja repozitorijuma za čuvanje bioloških uzoraka za slučaj katastrofe nije nova ideja. Svet već ima svetsku banku semena na Svalbardu, udaljenom norveškom ostrvu unutar Arktičkog kruga, u kojoj se čuvaju zamrznute sjemenke biljnih kultura koje se koriste u ishrani ljudi. Međutim, ni ovaj trezor „Sudnjeg dana“, kako ga često oslovljavaju u stranim medijima, nije potpuno siguran u eri klimatskih promena. Naime, pre nekoliko godina njegove prostorije su bile poplavljene usljed topljenja permafrosta, ali je šteta pretrpela samo hodnik na samom ulazu.
„Da tu nije bilo ljudi, poplava je mogla da uništi biorepozitorijum“, kaže dr. Meri Hejdždorn, jedna od autora novog predloga o izgradnji baze na Mjesecu.
Rat takođe predstavlja prijetnju ovakvim ustanovama na Zemlji, a Hejdžorn, koja radi na Biološkom institutu za zoologiju i očuvanje prirode „Smithsonian“, pominje i primjer uništavanja ukrajinske banke semena 2022. godine.
„Sve u svemu, ideja o bezbjednom, pasivnom biorepozitorijumu za čuvanje Zemljinog biodiverziteta djeluje kao zaista dobra ideja“, kaže ona.
Lunarna banka DNK bila bi izvan dometa klimatskih promjena, geopolitičkih događaja i drugih katastrofalnih pojava na Zemlji. Prirodno niske temperature na Mjesecu bi osigurale da uzorci ostanu zamrznuti tokom cijele godine, bez potrebe za ljudskom kontrolom ili umjetnim izvorom energije.
U dubokim kraterima u blizini polarnih regija na Mjesecu, koji nikad nisu izloženi sunčevoj svjetlosti, temperature dostižu i do -196 stepeni Celzijusa, što je dovoljno da se uzorci očuvaju čak i za buduće kloniranje.
„Da bi kloniranje bilo jedna od opcija, potrebne su nam žive ćelije“, objašnjava dr Bet Šapiro, profesorka ekologije i evolucijske biologije na Univerzitetu u Santa Kruzu, koja nije učestvovala u podnošenju predloga za izgradnju lunarnog biorepozitorijuma.
To znači da nije moguće klonirati, na primjer, vunastog mamuta, samo na osnovu ostataka njegovog DNK, nego je za sprečavanje istrebljenja potrebno da se prikupe uzorci tkiva i čuvaju tako da ćelije ostanu žive, što je moguće samo na izuzetno niskim temperaturama.
Ovakav projekat ne bi bio jednostavan, ali pojedine tehnike su već isprobane i dale su rezultate. Naime, Hejdždorn je sa svojim timom uz pomoć krioprezervacije uspjela da sačuva žive ćelije ribe Asterropteryx semipunctata koja je ključna za održavanje zdravlja ekosistema koralnih grebena.
Pored onih kojima prijeti rizik od istrebljenja, prioritet u lunarnom repozitorijumu bi imale vrste sa važnim ulogama u lancu ishrane. Kroz pažljivu selekciju, mogle bi da obezbijede eventualno očuvanje vrsta na Zemlji ili stvaranje novih populacija na drugim planetama, ukoliko ih ljudi kolonizuju.
Hejdždorn vjeruje da takav „trezor“ ima budućnost, ali da ga većina naših suvremenika neće dočekati.
„Mi znamo kako to uraditi i mi to možemo i hoćemo, ali će možda biti potrebne decenije da u tome i uspijemo“, kaže ona.
Imajući u vidu troškove i izazove koje takav projekat nosi, njegovi kritičari sugerišu da bi fokus trebalo pomeriti na očuvanje vrsta, prije nego što budu istrijebljene. Ipak, Hejdždorn smatra da su obe strategije neophodne za opstanak što je moguće većeg broja živih stvorenja.
„Ako razmišljamo linearno, a ne paralelno, naći ćemo se u problemu. Ako kažete: ‘Ja ću to uraditi ovako’ i ne uspijete, koji je onda plan B?“, kaže naučnica.
Ključni budući koraci su osmišljavanje pakiranja za zamrznute uzorke, koji mogu obezbijediti njihovo preživljavanje u uslovima svemira, kao i logistika transporta tih uzoraka na Mjesec.
